Πώς κατανοείται η ανθρωπολογία στα μουσεία

Τα δύο κείμενα της βιβλιογραφίας φωτίζουν το θέμα από διάφορες ενδιαφέρουσες πλευρές.
Η Mary Bouquet[i] () γράφει την εισαγωγή σε έναν συλλογικό τόμο, όπου οι συγγραφείς προσπαθούν να φωτίζουν διάφορες πλευρές της σχέσης της ακαδημαϊκής ανθρωπολογίας με το μουσείο, δίνοντας διάφορες απαντήσεις στο ερώτημα, πώς μπορεί ο ανθρωπολόγος να βρει τη θέση του στο μουσείο στην σημερινή εποχή της επανανακάλυψής του από την ανθρωπολογία. Ύστερα δηλαδή από μία μακρά περίοδο χωριστής πορείας, όταν στις αρχές του 20ου αι. οι ανθρωπολόγοι εγκατέλειψαν το ενδιαφέρον για τις μουσειακές συλλογές για να στραφούν στην μελέτη της ζωντανής κοινωνίας μέσα από την επιτόπια έρευνα. Τα άρθρα που φιλοξενεί ο τόμος δείχνουν το καθένα με τον τρόπο του πώς το ίδιο το μουσείο μπορεί να γίνει αντικείμενο έρευνας φωτίζοντας αφενός μέσα από κριτική και αναστοχαστική μελέτη τον παρασκηνιακό χώρο του μουσείου ως θεσμού παραγωγής μίας κυρίαρχης πολιτισμικής αφήγησης αλλά και ερευνώντας πώς αυτά αποτελούν θεσμούς διαμεσολάβησης της ετερότητας υπό το σύγχρονο πρίσμα μάλιστα της κρίσης της αναπαράστασης, η οποία πέραν της τέχνης έχει απασχολήσει εκτεταμένα και τη σύγχρονη ανθρωπολογική θεωρία. Η κρίση της αναπαράστασης συνεπάγεται την αμφισβήτηση της διάκρισης υποκείμενο-αντικείμενο και την αποδόμηση των ηγεμονικών πολιτισμικών μορφών. Έτσι ένας ανθρωπολόγος μπορεί να μελετήσει πως δημιουργούνται στο μουσείο τέτοιες ηγεμονικές αφηγήσεις και ερμηνείες του πολιτισμού των άλλων μέσα από ταξινομήσεις π.χ. των έργων ιθαγενών στα χειροτεχνήματα και όχι στην τέχνη. Τα ίδια τα μουσειακά αντικείμενα μπορούν επίσης να τεκμηριώσουν ανθρωπολογικές και εθνογραφικές έρευνες που αφορούν είτε την ιστορία των εθνογραφικών συλλογών και τον φωτισμό του σύνθετου δικτύου απόκτησής τους, είτε αφορά στις σχέσεις διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων μεταξύ τους. Επίσης ο ανθρωπολόγος, ως πολιτισμικός διερμηνέας, μπορεί με τις μεθόδους και τα μέσα που κατέχει να λειτουργήσει ως ακαδημαϊκός ειδικός σε κάθε είδους μουσεία, δεδομένου του ότι η δημιουργία μίας έκθεσης μπορεί και αυτή όπως και κάθε επιτόπια έρευνα να αντιμετωπιστεί ως πρόβλημα μετάφρασης: πώς τα δεδομένα μετατρέπονται σε πολιτισμικά νοήματα;
Το δεύτερο άρθρο του Michael Ames[ii]) παρουσιάζει μία κριτική θέση που αφορά κυρίως τα αποικιακά μουσεία, αλλά τα ερωτήματα που πραγματεύεται έχουν εφαρμογή σε πάρα πολλούς χώρους της σύγχρονης ανθρωπολογικής έρευνας. Ξεκινά με το θέμα της κριτικής των μουσείων ως αυτοδιόριστους φύλακες αντικειμένων άλλων καθώς και ως αυτοδιόριστους ερμηνευτές της ιστορίας άλλων. Μέσα από αυτήν την κριτική ματιά προβάλλει τα ερωτήματα της ιδεολογικής διαχείρισης του πολιτισμού και της ιστορίας και της πολιτικής της αντιπροσώπευσης. Δείχνοντας τις πολιτικές επιπτώσεις της ερμηνείας και την διαδικασία του μετασχηματισμού του νοήματος που εγγράφεται στα αντικείμενα μέσα από τα διαφορετικά συμφραζόμενα αναπαράστασης και αφότου αυτά έχουν απομακρυνθεί από το αρχικό πολιτισμικό πλαίσιο που τα παρήγαγε, καθώς και την πολιτική σημασία της χρήσης ιθαγενών νοημάτων από μη ιθαγενείς αναδεικνύει την απαίτηση των ίδιων των ιθαγενών σε πολλά σημεία του κόσμου να επανακτήσουν τον έλεγχο της ιστορίας τους αξιώνοντας το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού τους. Σε αυτά τα πλαίσια ο ρόλος του μουσείου συνίσταται πλέον στην ενσωμάτωση της ερμηνείας των ίδιων των άλλων για τον εαυτό τους. Σκοπός δεν είναι απλώς να εξακριβωθεί απλώς ο μετασχηματισμός του νοήματος των αντικειμένων αλλά και η χρήση αυτής της πληροφορίας για την απελευθέρωση πληθυσμιακών ομάδων από ηγεμονικές ερμηνείες. Την επαναδιατύπωση αυτού του σκοπού και του ρόλου του το μουσείο την οφείλει στην ανθρωπολογική θεωρία.


[i] Mary Bouquet, “Introduction: Academic anthropology and the Museum. Back to the future” στο: Μ. Bouquet Academic anthropology and the Museum. Back to the future, N.Y.- Οξφόρδη 2001, σ. 1-16
[ii] Michael Ames, “Cannibals tours, glass boxes and the politics of interpretation” στο: S. Pearce (επιμ.) Interpreting Objects and Collections, Λονδίνο-Ν.Υ. 1994, σ. 98-106