Μάρω Πατρή
Πώς κατανοείται η ανθρωπολογία στα μουσεία;

Μέσα από τα δύο κείμενα του Michael Ames και της Mary Bouquet, για ακόμα μια φορά καταδεικνύεται ο συσχετισμός και η αλληλεπίδραση ανάμεσα στην ανθρωπολογία- σαν επιστημονικό κλάδο και τα μουσεία- σαν θεσμό, με τα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά συμφραζόμενα της κάθε εποχής. Από το τέλος της αποικιοκρατίας, την ανεξαρτητοποίηση πολλών εθνών, την επικράτηση του Δημοκρατικού πολιτεύματος, μέχρι στις μέρες μας, την παγκοσμιοποίηση του εθνικού πολιτισμού και της εθνικής κοινωνίας, πολλά ερωτήματα έχουν προκύψει σχετικά με το ποιος έχει το δικαίωμα να ερμηνεύει την ιστορία και τον πολιτισμό, ποιος κατηγοριοποιεί και ποιος μουσειοποιεί τα αντικείμενα του παγκόσμιου υλικού πολιτισμού. Η ανθρωπολογία, η επιστήμη η οποία θεωρείται ότι έχει παίξει βοηθητικό ρόλο στην ενδυνάμωση της αποικιοκρατίας και της πολιτικής της αφομοίωσης των πολιτισμών, όπως και τα μουσεία δέχτηκαν οξεία κριτική όσον αφορά τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου και του αντικειμένου τους, αλλά και τον τρόπο πολιτισμικής αναπαράστασης του άλλου μέσα από τη «βιτρίνα» που κατασκεύασε ο δυτικός πολιτισμός. Τα έθνη που υπήρξαν υπό το ζυγό της αποικιοκρατικής πολιτικής εξακολουθούν να υπόκεινται σε ένα καθεστώς πολιτισμικής κυριαρχίας, ηγεμονικής ερμηνείας και επιλεκτικής, αισθητικά, προβολής της κουλτούρας τους, των πολιτισμών των «Άλλων». Οι άλλοτε ιθαγενείς πολιτισμοί, σήμερα σε ορισμένες περιπτώσεις κυρίαρχα έθνη, διεκδικούν το δικαίωμά τους στον πολιτισμικό, οικονομικό και πολιτικό αυτοπροσδιορισμό τους. Ο προβληματισμός που προκύπτει είναι μήπως παραχωρώντας ένα τέτοιο δικαίωμα, τα μουσεία χάσουν μέρος από το κύρος τους, τη θεσμική και επιστημονική- επαγγελματική τους ισχύ. Από τη στιγμή όμως που υπάρχουν σχέσεις εξουσίες σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και δεδομένες κοινωνικές δομές, σύμφωνα με τον Welsh ο μόνος δρόμος είναι η συνεργασία και ο διάλογος: «Τα μουσεία και οι ανθρωπολόγοι μπορούν να συνεχίσουν να μιλάν για τους άλλους, αλλά όχι εκ μέρους των άλλων»¹.
Τα μουσεία ως η «βιτρίνα» της ανθρωπολογίας, τόσο μεταφορικά, όσο και κυριολεκτικά, λόγω της καίριας θέσης στις κοινωνικές- πολιτικές- οικονομικές εξελίξεις, αλλά και της απορρόφησης ακαδημαϊκών ανθρωπολόγων στο επιστημονικό τους δυναμικό (γεγονός που αλλάζει την έννοια του εφόρου) , μπορούν να κάνουν μια νέα αρχή. Εκ των πραγμάτων, ως χώροι, ιδρύματα και θεσμοί έχουν αποκτήσει μια δυναμική πιο έντονη στις μέρες μας, ακριβώς επειδή βρίσκονται στο επίκεντρο των ζητημάτων που απασχολούν την κοινή γνώμη, όπως είναι η πολιτικοποίηση της ταυτότητας και η εμπορευματοποίηση του πολιτισμού². Το μετα- αποικιακά μουσεία κατέχουν θέση- κλειδί στην παγκοσμιοποίηση της εθνικής κοινωνίας³ και η εφαρμοσμένη ανθρωπολογία μέσα στα πλαίσια ενός μουσείου έχει τη δική της συμβολή. Εκ των πραγμάτων, όσοι ανθρωπολόγοι κινούνται μέσα στα σύγχρονα πανεπιστήμια ως διδάσκοντες και όσοι δουλεύουν στα μουσεία ως έφοροι- ερμηνευτές, οφείλουν να προσλαμβάνουν ερεθίσματα από όλους τους τομείς και όλες τις κατευθύνσεις, και μέσα και από την ακαδημαϊκή τους έρευνα να διεισδύσουν σε θέματα του σύγχρονου πολιτισμού. Ο συνδυασμός στοιχείων από το παρελθόν με τρέχοντα θέματα του παρόντος, μπορεί να διαμορφώσει τον τρόπο θεώρησης των πραγμάτων για το μέλλον.

1. Ames Michael M.: ’’Cannibal tours, glass boxes and the politics of interpretation’’, στο Susan Pearce (επιμ) Interpreting objects and collectios, εκδ. Routledge, Λονδίνο – Ν.Υορκη 1994, σσ. 104
2. 3. Bouquet Mary (επιμ), ‘’ Introduction: Academic anthropology and the Museum. Back to the future”, στο Mary Bouquet (επιμ). Academic anthropology and the museum. Back to the future, εκδ. Bergahn, Νέα Υόρκη- Οξφόρδη 2001, σσ 4,5, 14-15.