Αντώνης Αγγελής
Πώς εξελίχθηκαν τα μουσεία ανά τους αιώνες
Το μουσείο ως θεσμός δέχτηκε μέσα στην πάροδο των χρόνων διάφορες εξελίξεις και αλλαγές μεταβάλλοντας και διαφοροποιώντας μέσα στην ιστορική πορεία τη φυσιογνωμία του, το ρόλο και τη λειτουργία του. Προβαίνοντας κανείς σε μια ιστορική αναδρομή αντιλαμβάνεται πως το μουσείο είναι ένας ζωντανός οργανισμός που τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από τα εκάστοτε πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα, πρόκειται δηλαδή για έναν οργανισμό που αναπτύσσει αμφίδρομη σχέση με τις κοινωνικές και γενικότερα πολιτισμικές επιταγές και ανάγκες αφού κατασκευάζεται από την ανάγκη κατασκευής της πολιτισμικής «αλήθειας».
Η πρώτη μορφή μουσείου, ως θεσμού που προωθούσε τη γνώση και τον πολιτισμό, ήταν το «Μουσείον» των Πτολεμαίων στην Αλεξάνδρεια. Επρόκειτο λοιπόν για έναν θεσμό που είχε συνδεθεί με την κρατική εξουσία, απέβλεπε στην ενίσχυση του κύρους και της αίγλης της δυναστείας των Πτολεμαίων και απευθυνόταν σε έναν κλειστό κύκλο διανοουμένων. Με την ίδια προοπτική της οικονομικής κυριαρχίας, του κύρους και της κατάκτησης ενός υψηλού στάτους το 15ο αιώνα ιδρύθηκε από τον Cosimo de Medici το Παλάτι των Μεδίκων που αποτέλεσε το πρότυπο «μουσείο» της εποχής της Αναγέννησης. Στην πραγματικότητα αυτά τα ιδιωτικά «μουσεία», τα ονομαζόμενα cabinet of curiosities, είχαν τη μορφή «θησαυρών». Οι θησαυροί αυτοί απαρτίζονταν από πολύτιμα, σπάνια και περίεργα αντικείμενα που προσέδιδαν μεγάλο κύρος στους κατόχους τους και σ’ αυτούς που τους συγκροτούσαν και ασφαλώς απευθύνονταν σε έναν περιορισμένο κύκλο ανθρώπων.
Είναι σημαντικό εδώ να σημειωθεί ότι κατά τη περίοδο της Αναγέννησης παρατηρείται μια συστηματική προσπάθεια αναζήτησης της αλήθειας, η οποία θα προέκυπτε μέσα από τη γνώση της πραγματικότητας, του απτού κόσμου. Αυτή η αντίληψη σε συνάρτηση με την πεποίθηση ότι άψυχα αντικείμενα κρύβουν αναλογίες και αντιστοιχίες με το έμψυχο σύμπαν οδηγούσε σε μια προσπάθεια ορθολογικής ερμηνείας του κόσμου μέσα από την κατανόηση και ερμηνεία του υπερφυσικού, μέσα δηλαδή από μια περίεργη συνδιαλλαγή και σύμπραξη του επέκεινα και του ενθάδε. Το γεγονός λοιπόν ότι διάφορα και ποικίλα αντικείμενα έκρυβαν μέσα τους τη γνώση της πραγματικότητας και της αλήθειας και μπορούσαν να αποδώσουν μια σαφή αναπαράσταση της εικόνας του κόσμου, καθιστούσε ιδιαιτέρως σημαντική τη θέση των «μουσείων», ιδιωτικών θησαυρών, καθώς επίσης κληροδοτούσε στους κατόχους των πολύτιμων αντικειμένων το αγαθό του ελέγχου της γνώσης τόσο του ορατού όσο και του αόρατου κόσμου.
Στα τέλη του 17ου αιώνα οι ιδιωτικές συλλογές μετατρέπονται σε δημόσιες αλλά μόνο μετά το τέλος της Γαλλικής επανάστασης τα ιδρύματα που φιλοξενούσαν τους εν λόγω θησαυρούς μεταβάλλονται από ιδιωτικά σε εθνικά. Είναι η εποχή, όπου συντελούνται μεγάλες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές και ανακατατάξεις, κάτι που δεν αφήνει ανέπαφο το θεσμό του μουσείου που από τροφοδότης κοινωνικού στάτους μετατρέπεται σε φύλακα της εθνικής κληρονομιάς και κατ’ επέκταση της εθνικής ταυτότητας. Τα μουσεία είναι ανοιχτά για το ευρύ κοινό και ο ρόλος τους ιδίως κατά το 19ο αιώνα είναι η διατήρηση και η ενίσχυση της εθνικής μνήμης. Μπορεί η αναγεννησιακή αντίληψη περί των υπερφυσικών δυνάμεων των αντικειμένων να έχασε την ισχύ της, ωστόσο έμεινε αναλλοίωτη η πεποίθηση ότι τα μουσεία συσσώρευαν μια αύρα αυθεντικότητας που προέκυπτε από την αντικειμενικότητα των αντικειμένων. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια τα μουσειακά αντικείμενα εκλαμβάνονταν ως εθνική κληρονομιά και παρατηρείται έτσι μια κλιμάκωση της ανάγκης συλλογής αντικειμένων. Επιπλέον η διαφύλαξη και η προβολή του «ωραίου», δηλαδή η αισθητική απόλαυση των μουσειακών αντικειμένων, μπαίνει σε δεύτερη μοίρα μπροστά στο εθνικό χρέος της μεταλαμπάδευσης της γνώσης και του σχηματισμού εθνικής συνείδησης. Γι’ αυτήν την εκπαιδευτική λειτουργία του μουσείου και με την επιστημονική συμβολή και επικουρία το 19ο αιώνα τα μουσεία διαμορφώθηκαν ως λογικοί και επιστημονικοί τόποι αντικειμενικής αναπαράστασης της πραγματικότητας βάζοντας τακτικότητα στο χάος των ιδιωτικών συλλογών. Ο επιστημονικός λοιπόν προσανατολισμός των μουσείων ενισχύει τον εκπαιδευτικό τους ρόλο και καθορίζει το στόχο τους που δεν είναι άλλος από την κοινοποίηση της κατεκτημένης αντικειμενικής, επιστημονικής γνώσης, ωστόσο το κοινό παραμένει ένας παθητικός δέκτης της ακαδημαϊκής αυτής γνώσης
Φτάνοντας στο σήμερα μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι τα σύγχρονα μουσεία επιδιώκουν και επιδίδονται σε μια επικοινωνιακή πολιτική που εξασφαλίζει τη βιωσιμότητά τους. Έτσι μεταφερόμαστε από την παθητική κατανάλωση σε έναν πιο ουσιαστικό εκπαιδευτικό ρόλο του μουσείου που βασίζεται στην επικοινωνία και το διάλογο με το κοινό, ενώ επίσης η εξειδίκευση που χαρακτηρίζει το σύγχρονο επιστημονικό γίγνεσθαι και η πολύπλευρη κοινωνική πραγματικότητα έχουν καταστήσει επιτακτική την ανάγκη ύπαρξης ποικίλων, διαφορετικών μουσείων, με διαφορετικό περιεχόμενο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου