Ιατρίδη Πολυξένη

Πώς εξελίχθηκαν τα μουσεία ανά τους αιώνες;


Η έννοια του μουσείου είναι συνδεδεμένη με την αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου για συλλογή και συγκέντρωση αντικειμένων από το παρελθόν. Ο θεσμός του μουσείου έχει μια μακραίωνη ιστορία και διαφοροποιήθηκε από την αρχική του φυσιογνωμία, ρόλο, λειτουργία σε σχέση με το εκάστοτε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, ιδεολογικό πλαίσιο και τις δομές της κοινωνίας.
Σημαντικό σταθμό στην ιστορία της εξέλιξης του θεσμού του μουσείου αποτέλεσε το «Μουσείον» των Πτολεμαίων στην Αλεξάνδρεια το οποίο ιδρύθηκε στα ελληνιστικά χρόνια. Ήταν κέντρο έρευνας και μελέτης και θεωρήθηκε από πολλούς ερευνητές ότι αποτέλεσε την πρώτη μορφή μουσείου ως θεσμού.
Στη νεότερη εποχή το παλάτι των Μεδίκων στη Φλωρεντία (Palazzo Medici - Riccardi) του 15ου αιώνα αποτέλεσε το πρώτο μουσείο στην Ευρώπη. Το παλάτι των Μεδίκων λειτούργησε ως πρότυπο για τη δημιουργία ιδιωτικών μουσείων κατά την Αναγέννηση. Τα ιδιωτικά-«αναγεννησιακά» μουσεία ονομάζονταν cabinetto, cabinet of curiosities, cabinet des curiosities και διέθεταν συλλογές από διάφορα πολύτιμα, σπάνια και αξιοπερίεργα αντικείμενα καθώς και από αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά γλυπτά. Η συλλογή του μουσείου ήταν ιδιωτική και απευθύνονταν σε ένα περιορισμένο κύκλο ανθρώπων, κυρίως άρχοντες και βασιλιάδες. Βασικό κίνητρο συλλογής εκείνης της εποχής ήταν η κοινωνική καταξίωση. Τα αντικείμενα αυτά αποτελούσαν μέσο επίδειξης της δύναμης και του πλούτου μεταξύ των ανθρώπων της άρχουσας τάξης.
Στα τέλη του δέκατου όγδοου η συγκρότηση εθνικών κρατών και η επικράτηση της αστικής τάξης οδήγησε στη διαμόρφωση μουσείων με αστικό, εθνικό χαρακτήρα, ανοιχτά στο ευρύ κοινό (το 1793 μετατρέπεται σε μουσείο το παλάτι του Λούβρου στο Παρίσι, το 1753 ιδρύεται το Βρετανικό Μουσείο). Τα εθνικά--ευρωπαϊκά μουσεία είναι μεγάλα μουσεία με συλλογές από διάφορους πολιτισμούς και περιοχές της γης.
Η σημερινή έννοια του όρου καθιερώνεται τον δέκατο ένατο αιώνα. Τα μουσεία εκλαμβάνονται πλέον ως εθνική κληρονομιά που προβάλουν τη αντικειμενική ιστορία του παρελθόντος και παράλληλα ενισχύουν την εθνική συνείδηση. Αλλάζει ο προσανατολισμός του μουσείου και αποκτά νέα εκθεσιακή λογική. Από αίθουσες έκθεσης περίεργων αντικείμενων που στόχο είχαν να προκαλέσουν έκπληξη και θαυμασμό, τα μουσεία μετατρέπονται σε εξειδικευμένους χώρους, στα οποία τα αντικείμενα αποτελούν φορείς γνώσης. Τα αντικείμενα δεν παρουσιάζονται πλέον ως συσσωρεμένοι θησαυροί αλλά κατατάσσονται με βάση επιστημονικούς, ταξινομικούς κώδικες, έτσι δημιουργήθηκαν μουσεία ιστορίας, γεωλογίας και φυσικής ιστορίας, ιστορίας τέχνης. Οι συλλογές πλέον γίνονται συστηματικές. Επιλέγονται συνειδητά κάποια αντικείμενα ως τυπικά και αντιπροσωπευτικά δείγματα μιας κατηγορίας αντικειμένων.
Οι εξελίξεις της κοινωνίας του εικοστού αιώνα ήταν καθοριστικές για τον καθορισμό της φυσιογνωμίας της λειτουργίας των σύγχρονων μουσείων. Τα σύγχρονα μουσεία του εικοστού αιώνα χαρακτηρίζονται από νέες αντιλήψεις και αλλαγές στη φιλοσοφίας τους. Τα μουσεία μετασχηματίζονται από χώρους καθαρά ακαδημαϊκούς σε χώρους με δημόσιο και εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Μια από τις βασικές λειτουργίες του μουσείου αποτελεί η επικοινωνία με το ευρύ κοινό για το λόγο αυτό αναπτύσσει στρατηγικές επικοινωνίας για την προσέλκυση του. Σύμφωνα με τον ορισμό του Διεθνές Συμβουλίου Μουσείων (ICOM), «το μουσείο είναι ένα μόνιμο, μη κερδοσκοπικό ίδρυμα στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοιχτό στο κοινό, που συλλέγει, διατηρεί, μελετά, επικοινωνεί και εκθέτει τα υλικά κατάλοιπα του ανθρώπου και του περιβάλλοντος του, για το σκοπό της έρευνας, της εκπαίδευσης και της επικοινωνίας».
Συμπερασματικά το μουσείο δεν αποτελεί μια οντότητα με διαχρονικό χαρακτήρα αλλά συνεχώς αλλάζει, εξελίσσεται, προσαρμόζεται ανάλογα με τις συνθήκες και τους ανθρώπους της εκάστοτε εποχής.